Een beetje normaal doen

Recent bracht de Centrale Raad van Beroep (CRvB) de Fraudewet meer in lijn met de uitgangspunten van het fiscale boetestelsel.  Op 1 januari 2013 trad de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid Sociale Zaken en Werkgelegenheid (de Fraudewet) in werking. Deze wet is bedoeld om fraude t.a.v. uitkeringen en toeslagen te voorkomen. Gemeentes, de SVB en het UWV geven uitvoering aan deze wet. Boetes van 100% werden standaard opgelegd zonder te letten op de omstandigheden, de mate van schuld e.d. Al snel kwamen de klachten binnen bij de Ombudsman die constateerde dat dit stelsel tot excessieve boetes leidde. Maar de rechter, in dit geval de CRvB, was nodig om de beboeting tot enigszins normale proporties terug te brengen: 1) De CRvB oordeelde dat die hoge boetes niet konden gelden voor gedragingen van voor de invoering van de wet. Dat is gebaseerd op een algemeen aanvaard strafrechtelijk beginsel dat kennelijk door alle uitvoeringsinstanties genegeerd werd. 2) De CRvB vond dat de mate van schuld bepalend moet zijn voor de omvang van de boete. Het moet uitmaken of er met opzet, grof nalatig of slechts enigszins verwijtbaar is gehandeld. Hierdoor wordt toepassing gegeven aan een algemeen aanvaard proportionaliteitsbeginsel. 3) De CRvB vond dat boetes niet hoger mogen uitvallen dan de geldstraffen die de rechter voor dezelfde overtreding zou geven. Dat ligt nogal voor de hand waar het strafrecht bedoeld is voor de zwaarste gevallen. Hoeveel logischer wil je het hebben? De kern van de zaak is dat beboeting straf is en dat de rechter vrij is de juiste hoogte van de boete te bepalen. De rechter is niet gebonden aan het beleid van de uitvoeringsinstanties maar mag daar onder gaan zitten, bijvoorbeeld vanwege mindere verwijtbaarheid. Met de benadering van de CRvB komt de Fraudewet weer redelijk in lijn met de fiscale beboeting. Ook daar is de hoogte van de boete immers vooral een functie van de verwijtbaarheid, wordt individueel getoetst en is de rechter vrij in zijn oordeel. Het had nogal voor de hand gelegen dat toen de Fraudewet werd ontworpen, er goed gekeken zou zijn naar het fiscale boetestelsel. Dat stoelt immers op een decennialange ervaring en op een uitgebreide rechtspraak. Maar zonder enig gevoel voor verhoudingen heeft de Wetgever in de Fraudewet uitgehaald naar schuldige en minder schuldige burgers. Gelukkig heeft de CRvB op de rem getrapt maar de beleidsmakers en politici die verantwoordelijk waren voor de Fraudewet zouden zich moeten schamen voor dit misbaksel. Minister Asscher heeft inmiddels een wetswijziging in lijn van de CRvB aangekondigd en gevraagd aan de uitvoeringsinstanties zich te richten naar die wetswijziging.  Rien van Dieren en Philine America